مقدمه

آیا تا به حال جذب زیبایی یک لباس شده‌اید؟ آیا به این مسئله فکر کرده‌اید که پیراهن یا شلوار شما چطور درست شده است؟ همه این‌ها در فرآیندی به نام نساجی تولید می‌شود و به دست شما می‌رسد. این عمل که امروزه هم به شکل سنتی و هم به شکل صنعتی انجام میگردد، قدمتی بسیار دیرینه دارد.

صنعت نساجی یکی از بزرگترین و پردرآمدترین صنایع جهان است و پیشرفت آن موجب ظهور چندین زیرشاخه علمی و هنری (مانند فشن یا تولید ماشین آلات نساجی) در حوزه اقتصاد و آموزش شده است. پوشاک، فرش و موکت، سفره، پارچه‌های تزئینی و طناب‌ها تنها نمونه‌های کوچکی از محصولات این صنعت بزرگ هستند. نساجی حتی در تولید بافت‌های مصنوعی بدن (مانند رگ مصنوعی) و ساخت بسیاری از قطعات نرم در صنایع دیگر (مانند استحکامات تایرها) کاربرد دارد. در این مطلب همراه ما باشید تا نگاهی به این هنر قدیمی انسان بیاندازیم و ببینیم تا به امروز چه مسیری را طی کرده و چگونه به یکی از مهم‌ترین صنایع و هنرهای دنیا تبدیل شده است.

نساجی چیست؟

نساجی به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در آن مواد خام (مانند پشم، پنبه یا ابریشم) با عمل ریسیدن و بافتن، تبدیل به یک بافت یکدست و متصل به هم می‌شوند که به آن پارچه می‌گویند. سنتی ترین حالت بافتن از بر هم گذاشتن دو ردیف نخ به طور عمودی و افقی انجام می‌شود که به آن‌ها تار و پود گفته می‌‎شود. تار رشته‌ای است که به شکل طولی استفاده می‌شود و پود رشته‌ی عرضی است.

قبلا در این صنعت، فقط عمل تولید نخ انجام می‌شد اما امروزه آنقدر رشد کرده است که مجموعه‌ای از فعالیت‌ها از جمله تولید نخ، الیاف بی بافت، پارچه، رنگرزی و چندین عمل دیگر را شامل می‌شود. این فعالیت‌ها به دو صورت انجام می‌شوند که به آن‌ها نساجی سنتی و نساجی صنعتی می‌گویند. در ادامه با این دو اصطلاح آشنا خواهیم شد.

نساجی سنتی

اگر عمل تولید نخ و پارچه توسط دست انجام شود، به آن نساجی سنتی یا دستی می‌گویند. معمولا از ابزار آلات فلزی در برخی مراحل این روش برای تولید پارچه استفاده می‌شود ولی نیروی محرک اصلی انجام کار، انسان است.

از آن جایی که پوشاک یکی از نیازهای اولیه انسان است، این نوع نساجی، هزاران سال قدمت دارد. در دوران قبل یک عضو از خانواده (معمولا مادر یا دختر) وظیفه تولید پارچه را داشت و به همین دلیل نساجی، به نسل‌های دیگر به عنوان یک ضرورت در زندگی آموزش داده می‌شد و از نزدیک با نهاد خانواده در ارتباط بوده است. به همین دلیل است که بسیاری از افراد آن را در کنار سفالگری، قدیمی‌ترین هنر انسان می‌دانند.

هنر بافندگی طی هزاران سال به آرامی پیشرفت کرد و تکامل یافت. کشف فلز توانست کمک فراوانی به ساده‌تر شدن فرآیند ریسندگی کند. در قرون وسطی فعالیت‌های مربوط به نساجی، به چند شاخه مختلف تقسیم شد و رنگرز، ریسنده، بافنده، لکه‌گیر، پارچه‎ فروش و خیاط همگی جزوی از چرخه تولید منسوجات بودند. هر شهری که می‌توانست تعداد زیادی از افراد ماهر در این زمینه را در خود جای دهد، به یکی از شهرهای ثروتمند تبدیل می‌شد. به عنوان مثال احداث جاده ابریشم برای انتقال پارچه از چین به خاورمیانه و اروپا، یکی از نمونه‌های اهمیت بسیار زیاد منسوجات در زندگی بشر است.

با افزایش جمعیت، افزایش نیاز به پارچه و پوشاک و تولید چرخ ریسندگی باعث شد که نساجی به تدریج مسیر صنعتی شدن و تولید انبوه را در پیش گیرد و تعداد افراد شاغل در زمینه نساجی سنتی به تدریج کاهش یابد و نساجی صنعتی رشد پیدا کند.

نساجی صنعتی

انقلاب صنعتی در قرن 18 بر جنبه‌های مختلفی از زندگی انسان تاثیر گذاشت و نساجی نیز یکی از اعمالی بود که با کمک ماشین‌های تولید شده آسان‌تر شد. آسان‌تر شدن عمل ریسندگی و بافندگی باعث شد که تولید پارچه به شکل انبوه و بدون نیاز به دخالت مستقیم بشر در تمامی مراحل، انجام شود و شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگی در این زمینه به وجود آمدند که برخی از آن‌ها هنوز نیز در حال گسترش فعالیت خود و آسان‌تر کردن فرآیند ریسندگی و بافندگی هستند.

صنعت نساجی امروزه بسیار پیشرفته و بزرگ شده است و فعالیت‌های زیادی انجام می‌شود تا پارچه با بهترین کیفیت به دست مشتریان برسد. ماشین‌ها امروزه به طور خودکار فرآیند تولید نخ و پارچه را انجام می‌دهند. آزمایش‌های فنی روی کیفیت پارچه و انجام فعالیت‌هایی مانند پروسه های فرمالدئید، اضافه کردن مواد باکتری کش، گرمادهی، رنگ کردن الیاف مختلف از مجموعه فعالیت‌هایی هستند که در این صنعت انجام می‌شوند.

اگر چه نساجی سنتی هنوز به طور کامل از بین نرفته است و در روستاها و مناطق کمتر توسعه یافته در آفریقا  و آسیا انجام می‌شود اما اکثریت پارچه‌ها و الیاف موردنیاز بشر، توسط نساجی صنعتی تولید می‌شود. سرعت بسیار بالا در تولید و کیفیت ماشین آلات صنعت نساجی باعث شده که بشر ترجیح دهد که روی به استفاده از این شکل از صنعت بیارد.

محصولات تولیدی نساجی صنعتی

در نساجی صنعتی طیف وسیعی از محصولات تولید می‌شوند اما اکثریت تولیدات انبوه کارخانه‌ها را الیاف یا پارچه‌های طبیعی و مصنوعی تشکیل می‌دهند. پارچه‌های طبیعی، پارچه‌‎هایی هستند که کارخانه‌ها مواد اولیه آن‌ها را از ساقه گیاهان، پوست حیوانات و مواد آلی موجود در طبیعت تولید می‌کنند. پارچه‌های پنبه‌ای، پشمی، ابریشمی، چرمی و کنفی نمونه‌هایی از این پارچه‌ها هستند.

پارچه‌های مصنوعی به مجموعه پارچه‌هایی گفته می‌شوند که مواد اولیه‌ آن‌ها در اولین مرحله از فرآیند نساجی از محصولات شیمیایی تهیه می‌شوند. از آن جایی که مواد خام پارچه‌های طبیعی، در دسترس‌تر هستند و بدن انسان نیز بیشتر با آن‌ها سازگاری دارد، کارخانه‌های نساجی برای تولیدات پوشاک خود از مواد طبیعی و برای تولید پارچه‌‎هایی دیگر از مواد مصنوعی استفاده می‌کنند.

سخن پایانی

در این مطلب نگاهی به صنعت بزرگ نساجی انداختیم و دیدیم که از زمان آغاز حیات بشر در زندگی ما نقش حیاتی داشته و هنوز هم به عنوان یکی از پرکاربردترین صنایع‌ به کار برده می‌شود. بدون شک نساجی را می‌توان یکی از مهم‌ترین صنایع در دنیا دانست چرا که مستقیما بر سلامت انسان تاثیرگذار بوده و محصول آن یکی از پرکاربردترین کالاهای مصرفی محسوب می‌شود.